Lapis     Philosophorum

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ, Ο ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ

​

Ο Γεώργιος Γκουρτζίεφ (Γεώργιος Γεωργιάδης, 13 Ιανουαρίου 1866 – 29 Οκτωβρίου 1949), ήταν Αρμένιος μυστικιστής  φιλόσο-φος και πνευματικός  δάσκαλος, ελληνικής καταγωγής. Γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη – Αρμενία ( τότε περιοχή της  Ρωσικής Αυτοκρατορίας),  από πατέρα Πόντιο και Αρμένια μητέρα.

Το ακριβές έτος της γέννησής του κυμαίνεται μεταξύ του 1866 και του 1877 και δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα.

Μεγάλωσε στο Καρς του Καυκάσου. Φοίτησε στὸ ἑλληνικὸ σχολεῖο τῆς γενέτειράς του καὶ ἐν συνεχείᾳ στο ρωσικὸ κολλέγιο τού Κάρς, υπὸ την επιμέλεια του στρατιωτικου αρχιμανδρίτη Μπόρις, φίλου τού πατέρα του.

Αντὶ να ακολουθήσει θρησκευτικὲς καὶ επιστημονικὲς σπουδὲς καὶ νὰ γίνει παπὰς καὶ γιατρός, όπως θα ήθελε ο δάσκαλός του, αποφάσισε να αφιερώσει την ζωή του στην αναζήτηση τών εξηγήσεων στα μυστήρια ποὺ αφήνουν ανεξήγητα η θρησκεία καὶ η επιστήμη: στην αναζήτηση τής Γνώσης με κεφαλαίο γάμα. Γιὰ την ανεύρεση τής «ανώτερης» αυτής Γνώσης ίδρυσε το 1896 την διεπιστημονικὴ ομάδα « Αναζητητὲς τής Αλήθειας», απὸ γιατρούς, αρχαιολόγους, γεωγράφους, μουσικοὺς κ.ἄ.

Καὶ εξαφανίστηκε, γιὰ πολλὰ χρόνια, σε ειδικὲς αποστολὲς στην Μέση Ανατολή, τὴν Αίγυπτο, τὴν κεντρικὴ Ασία, τὴν Ινδία, το Θιβέτ, την Απω Ανατολή, την Ινδονησία, μέχρι καὶ την Αυστραλία. Τι απ’ αυτὰ είναι αλήθεια καὶ τί μύθος μόνο ο ίδιος το ξέρει.

 Ο Γκουρτζίεφ έφτασε στη Μόσχα την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1912, λίγα χρόνια πριν από την έναρξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, γεμάτος ενθουσιασμό και ιδέες. Συναντήθηκε με τον ξάδελφό του και περίφημο γλύπτη, Σεργκέι Μέρκουροφ, και του μίλησε για τις σκέψεις του περί ενός τρόπου «πνευματικής» διδασκαλίας. Ο Μέρκουροφ, μαζί με Ρώσο μαθηματικό, φιλόσοφο και εσωτεριστή, Πήτερ Ουσπένσκι, και τον συνθέτη Τόμας Ντι Χάρτμανν (συνθέτη της μουσικής για το The Yellow Sound του Βασίλι Καντίνσκι), έγιναν οι πρώτοι μαθητές του Γκουρτζίεφ. Ο Ουσπένσκι, μάλιστα, θα γινόταν στενός φίλος του και, αργότερα, σχημάτισε το δικό του φιλοσοφικό σύστημα με βάση τις διδασκαλίες του Γκουρτζίεφ. Μέχρι το 1916 είχε περίπου 30 μαθητές και ήταν έτοιμος να ξεκινήσει τη διδασκαλία του φιλοσοφικού του συστήματος, το οποίο επρόκειτο να γίνει γνωστό ως ο «Τέταρτος Δρόμος». Αρχικά, το σύστημα ήταν περίπλοκο και ο Γκουρτζίεφ συχνά το εξηγούσε χρησιμοποιώντας διάφορους επιστημονικούς όρους.

Ο άνθρωπος αυτός, είχε ταξιδέψει σε πολλά μέρη του κόσμου και είχε γνώσεις εσωτερισμού.  Έγινε γνωστός στον κόσμο από τον Ουσπένσκυ, με τον οποίο ήρθε σε επαφή τον Απρίλιο του 1915. Ένα σημαντικό έργο του Ουσπένσκυ, από το οποίο παίρνουμε πολλές πληροφορίες για τον Γκουρτζίεφ έχει τίτλο «Στην αναζήτηση του κόσμου των εκπλήξεων και των θαυμάτων».

Ο Ουπσένσκυ είχε δημιουργήσει ομάδες με σκοπό να μελετήσουν αυτά που ο ίδιος είχε μάθει από τον Γκουρτζίεφ. Από κάποια στιγμή όμως και μετά δεν μπορούσε να καταλάβει την μέθοδο που χρησιμοποιούσε και αποστασιοποιήθηκε. Γενικά πάντως, η προσωπικότητα του Γκουρτζίεφ καλύπτεται από το μυστήριο και από το θρύλο. Το ποιος ήταν πραγματικά ο Γκουρτζίεφ είναι ένα αίνιγμα.

Γνωρίζουμε ότι ίδρυσε το «Ινστιτούτο για την Αρμονική Ανάπτυξη του Ανθρώπου». Επίσης δημιούργησε κέντρα σπουδών στην Κωνσταντινούπολη, στο Βερολίνο και στο Λονδίνο. Το 1922 τον βρίσκουμε εγκατεστημένο στο Αβόν, κοντά στο Φοντενεμπλώ, στον πύργο Ντυ Πριέρ.

Ο Γκουρτζίεφ έχει χαρακτηριστεί ως «Ο Καλλιόστρο του 20ου αιώνα» και ως «Ο Διδάσκαλος». Εκτός από τον Ουσπένσκυ, άλλα γνωστά ονόματα που είχαν επηρεαστεί από τον Γκουρτζίεφ ήταν ο Μωρίς Νικόλ, ο Κέννεθ Γουώκερ, ο Οράζ, ο Φρανκ Λόυντ Ράιτ.

Η διδασκαλία του φαίνεται βαθιά επηρεασμένη από τη διδασκαλία του Πυθαγόρα για την παγκόσμια αρμονία, καθώς και από την ανατολική τελετουργία. Η σχέση του με τους Δερβίσηδες είναι ξεκάθαρη. Στις διάφορες πόλεις που πήγαινε παρουσίαζε ρυθμικούς και συμβολικούς χορούς που ακολουθούσαν το σύστημα των Μωαμεθανών Δερβίσηδων και Ινδών, καθώς και άλλους ασιατικούς χορούς που είχε μάθει ο ίδιος και δίδασκε στους μαθητές του.

Η βασική του θέση είναι ότι ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια του βίου του ζει σε μία μορφή ύπνου και σχεδόν καθ’ ολοκληρία μηχα-νικά χωρίς να έχει πραγματική γνώση ούτε της εξωτερικής αλλά κυρίως της εσωτερικής του πραγματικότητας. Από αυτή την κατάσταση ο άνθρωπος μπορεί να δραπετεύσει μέσω δικής του συνειδητής προσπάθειας και θεληματικής ταλαιπωρίας και με τη βοήθεια ανθρώπων που έχουν ήδη προχωρήσει πριν από αυτόν σε κάποιον βαθμό προς αυτήν την κατεύθυνση.

Η ανακάλυψη του τι ακριβώς σημαίνουν οι όροι «συνειδητή προσπάθεια» και «θεληματική ταλαιπωρία» που χρησιμοποιούσε ο Γκουρτζίεφ αποτελεί η ίδια τμήμα της διαδικασίας της εξέλιξης του κάθε ανθρώπου.

Το σύστημα διδασκαλίας που πρότεινε, απευθύνεται στην πλειονότητα των ανθρώπων, χωρίς να τίθεται ζήτημα φύλου, καταγω-γής, θρησκείας, κ.λπ..

Κεντρική ιδέα της διδασκαλίας του ήταν ότι μέσα στο άνθρωπο συνυπάρχουν διάφορα εγώ, τα οποία πολλές φορές έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους. Σκοπός της ζωής και της αρμονικής ανάπτυξης του ανθρώπου είναι να κυριαρχήσει το εσωτερικό εγώ, που αντιστοιχεί στο πιο βαθύ και πιο ουσιαστικό μέρος του ανθρώπου, πάνω στα άλλα, έτσι ώστε να μπορεί να υπάρξει ένα και μοναδικό εγώ που κατευθύνει τη ζωή και τις πράξεις του. Μόνο έτσι θα υπάρξει αρμονία. Μέσα στη διδασκαλία του βρίσκουμε επίσης στοιχεία από την Καβάλα, το Νεοπλατωνισμό, την Αίγυπτο, το Βουδισμό.

" Σύμφωνα με τον Γκουρτζίεφ, εμείς, ως ανθρώπινα όντα, δεν βλέπουμε την πραγματική πραγματικότητα, με την προ-ϋπόθεση ότι είμαστε γενικώς μέσα της - δηλαδή, μια ονειρική κατάσταση, ένας συνεχής «ύπνος αφύπνισης», όπως τον αποκαλούσε. Όλοι βλέπουμε τα πράγματα που μας περιβάλλουν με έναν υποκειμενικό τρόπο.

Ο Γκουρτζίεφ ισχυρίστηκε ότι με την σωστή κατεύθυνση και την «εκπαίδευση», ένα άτομο θα μπορούσε να βγει από το βρόχο της υποκειμενικότητας και να εξελιχθεί για να κοιτάξει τον κόσμο πιο ανοιχτά και καθαρά, για να τον δει συνολικά. Θεώρησε ότι υπάρχουν τρία τμήματα της προσωπικότητάς μας: το συναισθηματικό μέρος, το φυσικό μέρος και το μυαλό.

Εξήγησε ότι η προσοχή τίθεται μόνο σε ένα από αυτά τα τμήματα στα κλασικά σχολεία ή τις θρησκευτικές αίθουσες.

Εξαιτίας αυτού, τα άλλα δύο «κέντρα» του «μαθητή» μένουν υπανάπτυκτα. Κάτι ακόμη που τον ενοχλούσε ήταν το γεγονός ότι αν κάποιος αποφασίσει να εξυψωθεί πνευματικά με έναν από τους τρεις κύριους παραδοσιακούς τρόπους, αυτό που ονόμαζε «δρόμος του φακίρη, δρόμος του μοναχού και δρόμος του γιόγκι», τότε αυτό το άτομο υποτίθεται ότι έπρεπε να απομονωθεί από τον υπόλοιπο κόσμο.

Αφού δεν βρήκε ένα σύστημα διδασκαλίας ή πνευματικό μονοπάτι που να υλοποιεί όλα τα τμήματα που μας κάνουν ανθρώπους, ο Γκουρτζίεφ δημιούργησε τον δικό του και το ονόμασε Τέταρτος Δρόμος.

Πήρε στοιχεία από πολλές διαφορετικές θρησκευτικές σχολές όπως τον Σουφισμό, τον θιβετιανό Βουδισμό, τον ανατολικό Χριστιανισμό, τον Ζωροαστρισμό και από Ινδούς γιόγκι.

Ξεκίνησε το πρώτο του «Ινστιτούτο για την Αρμονική Ανάπτυξη του Ανθρώπου» το 1919, στην Τιφλίδα της Γεωργίας. Ενώ εργαζόταν στο σύστημά του, ο Γκουρτζίεφ είχε κατά νου τους ανθρώπους της σύγχρονης Ευρώπης και των ΗΠΑ. Θεώρησε αυτές τις κοινωνίες ως απομακρυσμένες από μια ενοποιημένη συνείδηση λόγω του ρυθμού και του τρόπου του σύγχρονου τρόπου ζωής τους. Μέσα από τις διδασκαλίες του, τους πρόσφερε έναν τρόπο ανάπτυξης και ενσωμάτωσης και των τριών τμημάτων: το συναίσθημα, το σώμα και το μυαλό. 

Ως ένας από τους πρώτους σύγχρονους «γκουρού», ο Γκουρτζίεφ πρόσφερε στους μαθητές του μια πορεία προς τον διαφωτισμό μέσω διαφόρων πρακτικών, τις οποίες ονόμασε «Εργασία» ή «Εργασία για τον εαυτό μας».

Πάντα έλεγε ότι το πιο δύσκολο κομμάτι είναι να αποφασίσουμε να εργαστούμε τον εαυτό μας και να αλλάξουμε, ενώ το δεύτερο βήμα, η ίδια η «εργασία», είναι πολύ πιο εύκολο. Βάσισε τα μαθήματά του σε τρεις βασικές μεθόδους: την μουσική, την κίνηση και τα γραπτά. Μέσα από αυτά τα τρία βασικά -συνδυασμένα μεταξύ τους- στοιχεία ήθελε να επιφέρει μια αλλαγή στα πρότυπα συμπεριφοράς και να παρακινήσει τους μαθητές του να εξετάσουν βαθύτερα την ψυχή τους.

Η μουσική του Τέταρτου Δρόμου χωρίζεται σε τρεις περιόδους.

Στην πρώτη, είναι μουσική που δημιούργησε, ως επί το πλείστον, ο ίδιος. Η δεύτερη περίοδος -η πιο διάσημη- δημιουργήθηκε με τη βοήθεια του Ντι Χάρτμανν. Αυτές οι συνθέσεις έγιναν στα μέσα της δεκαετίας του 1920, όταν ο Γκουρτζίεφ και οι μαθητές του εργάστηκαν στο Ινστιτούτο για την Αρμονική Ανάπτυξη του Ανθρώπου, στο Παρίσι. Η δεύτερη περίοδος είναι πλούσια σε ήχους από τον Καύκασο και την κεντρική ασιατική λαϊκή και πνευματική μουσική. Περιέχει στοιχεία ορθόδοξης λειτουργικής μουσικής και είναι κοντά σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα «παγκόσμια μουσική». Η τρίτη περίοδος περιλαμβάνει αυτοσχεδιασμούς, που ο Γκουρτζίεφ έπαιζε στο διαμέρισμά του στο Παρίσι, κατά τη διάρκεια της κατοχή της πόλης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μέχρι και το θάνατό του, το 1949.

Η δεύτερη μέθοδος των διδασκαλιών του ήταν οι κινήσεις, τις οποίες ονόμασε «ιερούς χορούς».

Ήταν ένας συνδυασμός από πολλούς διαφορετικούς χορούς από όλο τον κόσμο, παραδοσιακούς και πνευματικούς -όπως στοιχεία του χορού των περιστρεφόμενων δερβίσηδων. Ο ίδιος ήταν λάτρης του χορού του συστήματός του και συχνά αυτοαπο-καλούνταν «δάσκαλος χορού» (όσοι θέλουν να δουν πώς έμοιαζαν οι χορογραφίες του κινήματος, υπάρχει μία που παρουσιάζεται στην βιογραφική ταινία του Peter Brook, σχετικά με τη ζωή του Γκουρτζίεφ, Meetings with Remarkable Men (Συναντήσεις με αξιοσημείωτους ανθρώπους), του 1979).

Η τελευταία μέθοδος, τα γραπτά, αποτελείται από τις μελέτες των μαθητών του στην φιλοσοφική τριλογία του ίδιου, All and Everything.

Το πρώτο μέρος -που είναι τεράστιο- ονομάζεται «Ιστορίες του Βεελζεβούλ στον εγγονό του». Σε αυτό, σε μια εν μέρει φανταστική αφηγηματική μορφή, εξηγεί τους νόμους του σύμπαντος και την φύση των ανθρώπων μέσω του χαρακτήρα του Βεελζεβούλ καθώς μιλάει με τον εγγονό του.

Αυτή είναι η βάση για τη φιλοσοφία της ζωής του και το σημείο εκκίνησης για την κατανόηση του Τέταρτου Δρόμου.

Αργότερα, αφού μετακόμισε στο Παρίσι, ο Γκουρτζίεφ άλλαξε τον τρόπο της διδασκαλίας του. Οι μέθοδοί του έγιναν πιο αδύναμες και όχι τόσο εστιασμένες. Στο διαμέρισμά του, συνήθιζε να διοργανώνει δείπνα και να δίνει μεθυσμένα πάρτι, κατά τη διάρκεια των οποίων έπινε «στην υγεία των ηλιθίων». Έγινε απρόβλεπτος και βασίστηκε στις διαλέξεις του με ανέκδοτα, αστεία και απλές παροιμίες. Επέμεινε οι μαθητές του να διαβάσουν το Ιστορίες του Βεελζεβούλ μέχρι και τρεις φορές… αν μπορούσαν. Αν και το σύστημά του έπεσαν σε δημοτικότητα, ο ίδιος εξακολουθούσε να είναι καλός και φιλάνθρωπος και βοηθούσε τους ανθρώπους που είχαν ανάγκη κατά τη διάρκεια του Πολέμου. Εξαιτίας αυτού, φυλακίστηκε για μικρό χρονικό διάστημα από τους Ναζί."

Ένα πολύ σημαντικό έργο του Γκουρτζίεφ, του οποίου η συγγραφή διήρκεσε 6 χρόνια είναι αυτό που έχει τίτλο «Το παν και το καθετί» ή «Παν το επιστητό». Ένα μέρος του εκδόθηκε το 1950, ένα χρόνο μετά το θάνατό του. Στο έργο του μας δίνει πληροφο-ρίες για τις διάφορες μορφές πολιτισμού που εμφανίστηκαν στη γη από την εποχή της Ατλαντίδας. Επίσης αναφέρεται στη διδα-σκαλία όλων των θρησκειών.

Από διάφορους δασκάλους στην Ανατολή ο Γκουρτζίεφ είχε μάθει την ύφανση των χαλιών, την καλλιγραφία, την τέχνη του χαλ-κού, την τέχνη της αναπνοής, την επιστήμη της φαρμακευτικής και της φαρμακολογίας, μουσική και χορό. Είχε παραμείνει για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε πολλά μοναστήρια της Ανατολής και της Δύσης.

Φαίνεται ότι είχε έρθει με μια συγκεκριμένη αποστολή, για να διδάξει στους ανθρώπους κάποια πράγματα. Λένε ότι τα τελευταία λόγια του Γκουρτζίεφ στους μαθητές του ήταν: «Σας αφήνω όλους σε ένα τέλειο χάος». Μετά το θάνατό του η διδασκαλία του νοθεύτηκε και δημιουργήθηκε μια σύγχυση γύρω από αυτήν. Λέγεται ότι είχε σταλεί στη Δύση για να μεταφέρει εκεί τη Σουφική σκέψη και ότι η φάση της διδασκαλίας του είχε τελειώσει πριν το θάνατό του.

​

Για τους περισσότερους μελετητές ο Γκουρτζίεφ θα παραμένει ένα αίνιγμα, κάτι που ίσως αποτελούσε και την επιθυμία και του ίδιου, χωρίς αυτό σε καμία περίπτωση να σημαίνει απομάκρυνση από τον κοινό άνθρωπο, αλλά το αντίθετο. Άλλωστε μια από τις φράσεις – διδασκαλία του είναι «Αν θες κάτι δικό σου για πάντα, δώρισε το», μια φράση κλειδί για την προσφορά στον συν-άνθρωπο.

​

Βιβλιογραφία

​

Βιβλία του ιδίου

• Γ.Γκουρτζίεφ, Ιστορίες του Βεελζεβούλ στον εγγονό του, εκδ. Πύρινος Κόσμος (3 τόμοι)

• Γ.Γκουρτζίεφ, Συναντήσεις με αξιοσημείωτους ανθρώπους, εκδ. Χατζηνικολή

• Γ.Γκουρτζίεφ, Η ζωή είναι πραγματική μόνο όταν «Είμαι», εκδ. Πύρινος Κόσμος

• Γ.Γκουρτζίεφ, Ο Γκουρτζίεφ μιλά στους μαθητές του, εκδ. Πύρινος Κόσμος (συλλογή ομιλιών του Γκουρτζίεφ)

Ενδεικτική βιβλιογραφία άλλων συγγραφέων

• Τζων Μπένετ, Γκουρτζίεφ, ένα πολύ μεγάλο αίνιγμα, εκδ. Σωμανους

• Μωρίς Νικόλ, Ψυχολογικά σχόλια στην διδασκαλία του Γκουρτζίεφ, εκδ. Γαβριηλίδης

• Πήτερ Ουσπένσκυ, Αναζητώντας τον κόσμο του θαυμαστού, εκδ. Πύρινος Κόσμος

• Πήτερ Ουσπένσκυ, Ο τέταρτος δρόμος, εκδ. Πύρινος Κόσμος

• Πήτερ Ουσπένσκυ, Η ψυχολογία της δυνατής εξέλιξης του ανθρώπου, εκδ. Πύρινος Κόσμος

• Πήτερ Ουσπένσκυ, Η κοσμολογία της εξελικτικής δυνατότητας του ανθρώπου, εκδ. Πύρινος Κόσμος

• Τόμας ντε Χαρτμαν, Η ζωή μας με τον κύριο Γκουρτζίεφ, εκδ. Δίον

• Συλλογικό, Γκουρτζίεφ, εκδ. Ζήτρος

• Τσέσλαβ Τσέκοβιτς, Γκουρτζίεφ: Ένας δάσκαλος της Ζωής, εκδ. Αρχέτυπο

• Τσαρλς Στάνλεϊ Νοτ, Διδασκαλίες του Γκουρτζίεφ, εκδ. Αρχέτυπο

• Ρενέ Ζυμπέρ, Ποιος είσαι κύριε Γκουρτζίεφ, εκδ. Αρχέτυπο

 

Ίδρυμα Γκουρτζίεφ

​

Το Ίδρυμα Γκουρτζίεφ της Ελλάδας ιδρύθηκε το 1976 από το Δημήτρη Περετζή με τη συμπαράσταση των δασκάλων του, της κας ντε Σάλτζμαν και του Λόρδου Πέντλαντ.

Σεβόμενο την κληρονομιά του μεγάλου Έλληνα φιλόσοφου, το Ίδρυμα έχει μεταφράσει και επιμεληθεί την έκδοση όλων των βιβλίων του στα Ελληνικά, όπως και των κυριότερων βιβλίων που έγραψε ο Ουσπένσκι και οι άλλοι συγγραφείς που ακολού-θησαν τη σκέψη του.

Στις δραστηριότητές του περιλαμβάνονται οι Ιεροί Χοροί, οι Κινήσεις, η Μουσική, οι Διαλογιστικές τεχνικές και γενικά η Εργασία με στόχο την ανάπτυξη της συνείδησης.

Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ιδιαίτερη προσπάθεια για την μελέτη του «Όλα και τα Πάντα», για την ανάλυση των κείμενων του Γκουρτζίεφ και την αρχειοθέτηση των ερμηνειών που έχουν δώσει για αυτά οι σχολιαστές τους στην διεθνή βιβλιογραφία.

Οργανισμοί φιλικοί και συνεργαζόμενοι είναι το «Κέντρο για την Αρμονική Ανάπτυξη του Ανθρώπου», το «Θέατρο ΡΟΔΑ», το «Κέντρο 3Α», και η «Ιδιωτική Οδός» με έδρα τη Θεσσαλονίκη.

Ομάδες Εργασίας υπάρχουν στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τη Καλαμάτα, την Πάτρα, τη Κρήτη και το Βόλο.

​