Lapis     Philosophorum

ΕΣΩΤΕΡΙΣΜΟΣ ή ΜΥΣΤΗΡΙΟΣΟΦΙΑ (1)

 

      Μυστική διδασκαλία, υπεράνω όλων τών δογμάτων και όλων των μορφών, ικανή διά της ενότητας της και της καθολικότητας της, να εναρμόνιση τις πολλαπλές όψεις τής Αληθείας.

Η διδασκαλία αυτή είναι μυστική διότι δεν διδάσκεται αμέσως, μέσω τών συνήθων διδακτικών μεθόδων τών αποτεινομένων είς την διάνοια. Είναι η γνώσις τής αληθείας υπεράνω τών μορφι-κών καταστάσεων και δύναται μόνον να αποκτηθεί κατόπιν διαλογισμού προσωπικού επί συμ-βόλων και τύπων.  Ό όρος αυτός επεξετάθη εφ' όλων τών μελετών τών αποσκοπουσών εις την έρευνα τού είδους αυτού τής αληθείας και εις τις άλλες σχετικές διδασκαλίες.

Εσωτερισμός είναι η βαθειά αντίληψη τών όντων, εκείνη πού διαφεύγει τής επιπόλαιας αντι-λήψεως τού αμύητου.

Εσωτερική λέγεται η διδασκαλία η οποία σε μερικές σχολές τής αρχαίας Ελλάδος και προς χρήση ιδιαιτέρως καταλλήλων μαθητών, συνεπλήρωνε καί εμβάθυνε την θεωρία. Καλείται κάθε δι­δασκαλία ή γνώσις η οποία μεταδίδεται διά προφορικής πα­ραδόσεως σε μαθητές ή μεμυημένους ποιοτικώς καταλλήλους καί σε μικρό αριθμό.

 Μια τέτοια διάκριση μεταξύ Εσωτερισμού και Εξωτερισμου πρέπει νά έκαμαν πρώτοι οί Πυθαγόρειοι. Και ο Αριστοτέλης αποκαλεί "εξωτερικά" τά έργα του τα μή αποκλειστικώς προ-οριζόμενα δια χρήση εντός τής σχολής του, αλλά διά τό πολύ κοινό.  Η ονομασία τών άλλων ( είς τά οποία ανήκουν όλα τα διασωθέντα έργα του ) ώς εσωτερι­κών αναφέρεται μόλις υπό των Νεοπλατωνικών ερμηνευτών του·

Οί ίδιοι παρουσίασαν την γνώμη ότι η εν λόγω διάκριση είχε την έννοια ότι η κυρίως φιλοσοφική διδασκαλία έδει να τηρηθεί ξένη εις κάθε έναν πού δεν ανήκει εις την Σχολή.

Ο Εσωτερισμός παραμερίζων κάθε τι το υλόφρον και συναισθηματολογικό, άπτεται διά καθαρώς παραδοσιακών με­θόδων έρευνας τής μεταφυσικής Αληθείας και άγεται ούτως εις την διά τής Γνώσεως απολύτρωση τού ανθρωπίνου όντος. Ο Εσωτερισμός διακρίνεται τού Μυστικισμού κατά το ότι σε κάθε στιγμή είναι απόλυτος κυρίαρχος τών δυνάμεων τού ορατού και του αοράτου, ενεργεί ένσυνείδήτως και με μάθηματική ακρίβεια επί τού περιβάλλοντος, και γνωρίζει να δρα και να αμύνεται.                                 

Τα φαινόμενα καί αι επιστημονικοί επιβεβαιώσεις αυτών, πολύ ολίγον τον ενδιαφέρουν. Τα φαινόμενα είναι μαθηματική συνέπεια τής εξελίξεως τού Είναι καί διά τούτο δέν αποτελούν τον κύριο σκοπό, την πρωτεύουσα επιδίωξη τών οπαδών του, είναι με άλλες λέξεις το Πάρεργο καί όχι το  Έργο.

Είς τον Ελευθεροτεκτονισμό νοείται ως Εσωτερική η Αληθής Γνώσις τών βαθείων εννοιών αι οποίαι συνήθως αποκαλύπτονται εις τους ανωτέρους βαθμούς, ενώ κατά κανόνα τα " διδασκό-μενα " εις τούς πρώτους τρείς βαθμούς, δύνανται να θεωρηθούν ώς Εξωτερισμός.          

Η Τεκτονική εγκυκλοπαίδεια τού Νεστορα Λάσκαρι στο λήμμα « ανώτεροι βαθμοί » αναφέρει τα εξής :

 « Οι ανώτεροι βαθμοί είναι αναμφιβόλως δημιουργήματα τών Μυσταγωγημένων ανδρών, οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο στα παλαιά επαγγελματικά σωματεία και μετέφεραν σε αυτά  την “ εσωτερική φιλοσοφία των ”.

Οι τρείς συμβολικοί βαθμοί ( Μαθητής-Εταίρος-Διδάσκαλος ) δεν είναι αρκετοί γιά να μορφώσουν Φιλοσοφικά τούς Τέκτονες, οι οποίοι τότε μάταια θα προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν τα σύμβολα τα οποία κοσμούν τούς Ναούς των. Με τον σημερινό βαθμό αναπτύξεως και επεκτάσεως τής ανθρώπινης σκέψεως, ο περιοριορισμός τής Βασιλικής Τέχνης στα όρια τών Ιωαννίτικων βαθμών θα την απεγύμνωνε τελείως τής εσωτερικής μυστηριακής της μορφής γιά να την καταντήσει ένα απλούν φιλανθρωπικό σωματείο.  Ο Ελευθεροτεκτονισμός δεν αποβλέπει εις την καλλιέργεια τού αισθήματος τής φιλαλληλίας μεταξύ τών μελών του. Σκοπός του δεν είναι αυτός.

Σκοπός του είναι η παρά τώ ανθρώπω καλλιέργεια – ούτως ειπείν – τών υποσυνειδήτων εκείνων ιδιοτήτων οίτινες αποτελούν την πραγματική, αλλά καταπνιγείσαν υπό τον ψευδοπολιτισμόν, υπό-σταση του. Όταν δε ο Τέκτων, ούτω πως Μυσταγωγούμενος, κατανόηση την σημασία τού Δελφικού Γνώθι Σ’ Αυτόν τότε ασφαλώς και φιλαλληλία θα ασκεί και εν αρετή θα ζεί... ».

Και καταλήγει σε ένα απαισιόδοξο και όχι και τόσον ενθαρρυντικό γιά εμάς συμπέρασμα :   

 « Πόσοι όμως έχουν την δυνατότητα να αναγνώσουν τα σύμβολα ταύτα ; »         

Το τυπικό τού Διδασκάλου επιβεβαιώνει τα περιορισμένα όρια τών Ιωαννίτικων βαθμών :

« τα Τυπικά ημών δεν δύνανται να περιλαμβάνουν μακράς αναπτύξεις αλλά υποδεικνύουν εις  τον μυούμενο την οδόν, την οποίαν ούτος οφείλει να διανύσει μετά θάρρους και καρτερίας ».

Δεν προσδιορίζει όμως σαφώς την οδόν αυτήν, η φύσις τής οποίας παραμένει νεφελώδης !

Ο αείμνηστος Αλβέρτος Πάϊκ συνηγορώντας υπέρ τών ανωτέρω, στην περιγραφή τού 30ου  βαθμού στο βιβλίο του Δόγμα και Ηθική, εξηγεί με τρόπο που όντως σοκάρει το πώς η αληθινή φύση τού Τεκτονισμού κρατιέται μυστική από τούς Τέκτονες τών χαμηλοτέρων βαθμών :

 « Οι Κυανοί βαθμοί είναι μόνο η εξωτερική αυλή ἢ σκεπαστή είσοδος τής πρόσοψης τού ναού. Μέρος τών συμβόλων επιδεικνύεται εκεί στο μεμυημένο, αλλά παραπλανιέται σκόπιμα από τις ψεύτικες ερμηνείες. Η πρόθεση δεν είναι να γίνουν κατανοητοί από αυτόν, αλλά ότι θα φανταστεί ότι τους καταλαβαίνει. Η αληθινή ερμηνεία τους είναι διατηρημένη για τους ικανούς, τους πρίγκι-πες τού Τεκτονισμού (Adepts). Ολόκληρο το σώμα τής Βασιλικής και Ιερατικής Τέχνης ήταν κρυμ-μένο, τόσο προσεκτικά για αιώνες στους Υψηλούς Βαθμούς, που είναι ακόμα και έως σήμερα αδύνατο να λυθούν πολλά από τα αινίγματα που περιέχουν. Είναι αρκετά ικανοποιητικό για την μάζα εκείνων που αποκαλούνται Τέκτονες, να φαντάζονται ότι όλα περιλαμβάνονται στους κυανούς βαθμούς. Και τού καθενός οι προσπάθειες στο να αποκαλύψει την Αλήθεια μέσα από αυτούς θα είναι μάταια εργασία και χωρίς οποιαδήποτε αληθινή ανταμοιβή…. Ο Τεκτονισμός είναι στην κυριολεξία μια Σφίγγα, θαμμένη μέχρι το κεφάλι στην άμμο που συσσωρεύτηκε γύρω της από τους αιώνες ».

Ο “ ΕΣΩΤΕΡΙΣΜΟΣ ” είναι ένα σύνολο πανάρχαιων διδασκαλιών, η οποία διαφυλάσσεται μέσω των διάφορων εσωτερικών ταγμάτων και ομάδων μέσα στους αιώνες, και αφορά το είναι το σύνολο των γνώσεων που προσβλέπουν στην ενδότερη ουσία τών πραγμάτων τού κόσμου και του ανθρώπου, πέραν από την επιφάνεια και την παρουσία τους. Αυτό γίνεται με την συνειδητή ιχνηλάτιση τoύ έσω κόσμου μας, την προσπάθεια δηλαδη κατανόησης τού εαυτού μας η πανάρχαια προτροπή ΓΝΩΘΙ Σ’ ΑΥΤΟΝ.

Η προσπάθεια αυτή έχει σχέση τόσο με την κατανόηση τών δυνάμεων τού ανθρώπου, όσο και της σχέσης μας με τον κόσμο του οποίου αποτελεί τμήμα. Η προσπάθεια αυτή απαιτεί επίσης μία διεύρυνση τού πνεύματος πέραν από τα γνωστά, και τα χρονικά πλαίσια που έχουμε συνηθίσει να σκεφτόμαστε. Αποτελεί μία αλτρουιστική στάση ζωής, μία κατανόηση τού μεγαλείου τού σύμπαντος και της γνώσης ότι η απόλυτη αλήθεια δεν είναι προσεγγίσιμη για τον άνθρωπο, συμβάλλοντας κατά αυτόν τον τρόπο στην απομάκρυνση από φανατισμούς και δογματισμούς.

Ανάλογα με την οπτική γωνία αλλά και το βάθος της «κατάδυσης» μπορεί κάποιος να αποδώσει διάφορους επιμέρους ορισμούς στον “ΕΣΩΤΕΡΙΣΜΟ”. Για άλλους είναι γνώση, για άλλους εμπειρία, και για άλλους συναίσθημα. Ο Εσωτερισμός δεν είναι μία διανοητική, ορθολογιστική και θεωρητική γνώση, αλλά μία γνώση διαισθητική, υπέρλογη και υπερβατική. Είναι μία γνώσις βιωματική, επομένως, δεν επιδιώκει να πείσει, αλλά να κάνει κάποιον να βιώσει.

 

Από το βιβλίο « Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ » του Σάββα Παττακού : ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΕΣΩΤΕΡΙΣΜΟΣ ►:

 

Πλάτωνας. Ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος, το όνομα και το έργο του οποίου μένουν Αθάνατα στην ιστορία της φιλοσοφίας. Μέσα στις σελίδες των διαλόγων του, στη ζωή του και στη σχολή που ίδρυσε ενσαρκώθηκαν αιώνιες διδασκαλίες, τις οποίες πρέπει να ερευνήσει κάθε ειλικρινής αναζητητής της αλήθειας. Κυρίαρχο στοιχείο στον Πλάτωνα είναι ο εσωτερισμός. Κάθε πλευρά τής εσώτερης γνώσης συναντιέται στην ζωή και το έργο του μεγάλου φιλόσοφου. Είναι φρόνιμο λοιπόν να εκθέσουμε πρώτα την έννοια τού εσωτερισμού και μετά να δούμε πώς ενσωματώνεται στην ζωή και το έργο του.

Θα κάνουμε μια συνοπτική παρουσίαση του θέματος, για να προχωρήσουμε στη συνέχεια στην αναζήτηση τών εννοιών και των διδασκαλιών τής εσώτερης γνώσης τού Πλάτωνα.

“ Εσωτερισμός είναι το σύνολο τών γνώσεων που αφορούν την ενδότερη ουσία τών πραγμάτων, τού κόσμου και τού ανθρώπου, πέραν από την επιφάνεια και την παρουσία τους.

“ Είναι ένα σύνολο πανάρχαιων διδασκαλιών, που παραμένει αμετάβλητο μέσα στο πλαί-σιο τής παράδοσης, παρά τις πρόσκαιρες προσαρμογές. Είναι μια αποτελεσματική και πρακτική γνώση, κατάλληλη για όλες τις πράξεις τής καθημερινής ζωής, που επιτρέπει στο άτομο να ολοκληρωθεί. Δεν επιδιώκει την πειθώ, αλλά την βίωση. Είναι ένας δρόμος αυταπάρνησης και εξατομίκευσης. Για να τον βαδίσει κανείς χρειάζεται μια εσωτερική ερ-γασία, που δεν μπορεί να εγκαταλείπεται με την επίκληση ( πρόφαση ) καμιάς εξωτερικής περίστασης ”.

Συνθέτοντας τα παραπάνω, ο Εσωτερισμός ορίζεται ως ένα σύνολο βιωματικών γνώσεων και όχι θεωρητικών αλλά και ταυτόχρονα ένας δρόμος αναζήτησης και ολοκλήρωσης.      

Οι γνώσεις αυτές συσχετίζονται με τον άνθρωπο, τον κόσμο ( φύση-σύμπαν ) και το θείο και πρέπει να βιώνονται, γιατί η πρόσβαση στην σοφία δεν περιορίζεται σε μια απλή διανοητική πορεία.

 

ΤΡΟΠΟΙ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΣΜΟΥ

Η ίδια η λέξη εσωτερισμός μας φέρνει σε επαφή με τη λέξη “έσω”, που μας οδηγεί στο εσωτερικό τών πραγμάτων. “ Έσω βλέπε ”, προέτρεπε ο μεγάλος στωικός φιλόσοφος- αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος. Αλλά και το “ Ιών είσω λογίζου ” ( αφού μπεις μέσα να σκεφθείς ), που συναν-  τάμε στον Οιδίποδα Τύραννο τού Σοφοκλή. Το να μπει ο Οιδίποδας μέσα στο ανάκτορο για να σκεφτεί, συμβολίζει την εσωτερική του απόσυρση, αφού το ανάκτορο συμβολίζει στην προκειμένη περίπτωση, τον εσώτερο εαυτό τού ανθρώπου και μάλιστα το ανώτερο μέρος του. Τόσο το “ Έσω βλέπε ” όσο και το “ Ιών είσω λογίζου ” προτρέπουν σε μια εσωτερική αναζήτηση, ενδοσκόπηση, παρατήρηση και σκέψη. Πρόκειται για μια κίνηση προς τα μέσα. Αυτήν την ικανότητα της “εσώστροφης κίνησης” την διαθέτει ο άνθρωπος, ενώ π.χ. δεν την διαθέτει το φυτό, γιατί όπως σημειώνει ο Πλάτωνας στον Τίμαιο :

“... Καθ’ όλην την ζωή του ( το φυτό ) ευρίσκεται εις παθητικήν κατάστασιν και η γέννησίς του δεν του έδωκεν την ικανότητα να στρέφεται μέσα του, περί τον εαυτόν του, και αφού αποδιώξει την εξωτερικήν κίνησιν, και χρησιμοποιήσει την ιδικήν του, να προσέχει την ιδικήν του κατάσταση και να σκέπτεται...”

Πρέπει να έχουμε υπόψη ότι οι εσωτερικές γνώσεις δεν εκτίθενται με έναν τρόπο κοινό σε όλες τις εποχές, αλλά προσαρμόζονται στα διάφορα πολιτισμικά και χωροχρονικά πλαίσια.

Δημιουργείται έτσι η εντύπωση ότι ο εσωτερισμός κρύβεται. Όμως, “πρόκειται για την διατηρη- μένη και όχι για την κρυμμένη γνώση”.

Έτσι μπορούμε να ανακαλύψουμε εσωτερικές γνώσεις στην δομή της Μεγάλης Πυραμίδας στην αρχαία Αίγυπτο και στην ινδική φιλοσοφία, στην ακρόπολη της αρχαίας Αθήνας και στους καθε-δρικούς ναούς της μεσαιωνικής Ευρώπης, στους προσωκρατικούς φιλόσοφους και στον Όμηρο, καθώς και στα έργα τών ζωγράφων τής Αναγέννησης, τον Σαίξπηρ κλπ.

Πρέπει να έχουμε υπόψη τις διδασκαλίες-άξονες και μετά να τις αναζητήσουμε μέσα στα διάφορα έργα. Παράλληλα να ξέρουμε ότι διάφοροι λόγοι επέβαλαν την κάλυψη τής εσωτερικής γνώσης μέσα από σύμβολα, αλληγορίες και παραβολές.

Ακόμη και ο ίδιος ο Ιησούς φαίνεται ότι είχε ένα εξωτερικό κύκλο από ακροατές και ένα εσωτε-ρικό, που τον αποτελούσαν οι μαθητές του.

 Έτσι όταν οι μαθητές του τον ρώτησαν: “ Γιατί τους μιλείς με παραβολές ; ” Αυτός αποκρίθηκε :

“ Σε εσάς έχει δοθεί το να γνωρίσετε τα μυστήρια της βασιλείας των ουρανών, σε εκείνους δε δεν έχει δοθεί... Δια τούτο τους μιλώ με παραβολές, επειδή ενώ κοιτάζουν δεν βλέπουν, και ενώ ακούουν δεν ακούουν ούτε καταλαβαίνουν...” ( Κατά Ματθαίον 11-13).

Η εσωτερική γνώση αποκτάται με ενδοσκόπηση του εαυτού μας και με εμβάθυνση στο εσωτερικό τών πραγμάτων, στην ουσία τους. Στον Φαίδρο ο φιλόσοφος μας αναφέρει το μύθο τής εφεύρε-σης τής γραφής. Παρουσιάζει το φαραώ Θαμούς να συζητά με το Θωθ  (τον Ερμή τών Ελλήνων) για την χρησιμότητα ή όχι της γραφής.

 Θαμούς εμφανίζεται σκεπτικός απέναντι στο θεό-εφευρέτη τής γραφής και του λέει :

“Διότι τούτο ( δηλαδή η γραφή ) θα παρέχει λησμοσύνη στις ψυχές εκείνων που θα το μάθουν, επειδή θα παραμεληθεί η εξάσκηση του μνημονικού, διότι έχοντες πεποίθηση στην γραφή θα ενθυμούνται τα πράγματα εκ των έξω δια ξένων στοιχείων και όχι εκ του εσωτερικού των, αυτοί αφ’ εαυτών. Δεν βρήκες λοιπόν φάρμακο μνήμης, αλλά υπομνήσεως. Στους μαθητές δε παρέχεις φανταστική σοφία και όχι αλήθεια, διότι αναγνώσαντες πολλά με το σύστημά σου χωρίς διδασκαλία, θα φανταστούν ότι είναι πολυμαθείς, ενώ ως επί το πλείστον είναι αμαθείς και ανυ-πόφοροι στις σχέσεις τους, επειδή αντί σοφών θα έχουν γίνει δοκησίσοφοι”.

Εδώ βλέπουμε ότι τονίζεται η δυνατότητα τής εσωτερικής διεργασίας και όχι της εξωτερικής πολυ-μάθειας-εγκυκλοπαιδικού στυλ- που οδηγεί, όχι στη σοφία, αλλά στην δοκησισοφία ( φαινομενική σοφία ), δηλαδή στο να φαίνεται κανείς αντί να είναι, στο να πληροφορείται αντί να γνωρίζει. Πρέπει να μπορεί ο άνθρωπος να αποκρυπτογραφήσει την διδασκαλία, χρησιμοποιώντας τον εαυτό του ως όργανο, αναπτύσσοντας την μνήμη και την σκέψη. Και μέσω της διδασκαλίας και της σχέσης δάσκαλου - μαθητή να μπορεί “να θυμηθεί” χρησιμοποιώντας τον εαυτό του ( αυτός εαυτόν χρώμενος ).

Για τον Πλάτωνα όμως η μνήμη-ανάμνηση είναι ο δρόμος για την γνώση, λόγω τής υπερβατικής προέλευσης τής ψυχής, η οποία, πριν κατέβει στην γη σε ενσάρκωση, είχε επαφή με την γνώση σ’ έναν ανώτερο κόσμο.  Γι’ αυτό αναφέρει : “ Πάσα γνώσις ανάμνησις εστίν ”- Φαίδων.

Όμως το σύστημα αυτό της “ένδοθεν αναμνήσεως” φαίνεται ότι χάθηκε ήδη από την αρχαία Αίγυπτο, με την μετάβαση από τα πρωταρχικά ιερογλυφικά-σύμβολα, τα οποία ήθελαν αποκρυ- πτογράφηση, για να μετατραπούν σε γραφή αλφαβητικού χαρακτήρα.

Στην Αναγέννηση ο Τζορντάνο Μπρούνο ξανάφερε στο φως την εσωτερική λειτουργία τής μνημο τεχνικής, σχεδόν χαμένη από την κλασική εποχή.

Αν θέλουμε να συνθέσουμε τα παραπάνω βρίσκουμε σαφή προσανατολισμό στις τρεις αρχές τού Εσωτερισμού :

1. Aρμονική συνύπαρξη τών ανθρώπων • χωρίς διακρίσεις οποιουδήποτε είδους.

2. Διαμόρφωση ολιστικής ( σφαιρικής κατά τον Πλάτωνα ) αντίληψης μέσα από την συγκριτική μελέτη θρησκειών, επιστημών, φιλοσοφιών και τεχνών.

3. Γνώση τής φύσης, ανάπτυξη και ολοκλήρωση κάθε ανθρώπου.

 

ΤΑ ΤΡΙΑ ΚΕΝΤΡΑ

Κυρίαρχο ρόλο έχουν επίσης μέσα στο έργο του Πλάτωνα τα τρία κέντρα, γύρω από τα οποία περιστρέφεται η εσωτερική γνώση :

1. Ο Άνθρωπος

2. Ο Κόσμος ( σύμπαν-φύση )

3. Ο Θεός

Τι είναι ο άνθρωπος ;

Από πού έρχεται, πού βρίσκεται και προς τα πού πηγαίνει ;

Ποια είναι η εσωτερική σύνθεση τού ανθρώπου ;

Πώς δημιουργήθηκε και από τι αποτελείται ο κόσμος και ποιά είναι η σχέση ανθρώπου και κόσμου με το θείο ή τους θεούς ;

Είναι φανερό ότι ο φιλόσοφος στηρίζεται στις διδασκαλίες τών τριών κέντρων.

Μέσα λοιπόν στην σφαίρα τού Εσωτερισμού έχουμε ένα συνεκτικό σύνολο γνώσεων, που εκπροσωπούνται από μια σειράν διδασκαλιών.

Πρόκειται για τα εξής :

Αναζήτηση και μεταβίβαση  τής γνώσης ( σχέση δάσκαλου-μαθητή ).

Εσωτερική σύνθεση τού ανθρώπου.

Εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Το μυστήριο τών κύκλων.

Μετενσάρκωση.

Αόρατοι κόσμοι και η σχέση τού ανθρώπου με αυτούς.

Το μυστήριο του θανάτου και της μεταθανάτιας ύπαρξης.

Τα αρχαία μυστήρια σαν δρόμοι ανάβασης και ένωσης τού ανθρώπου με το Θείον.

Ο Δρόμος τού ανθρώπου ( Δάρμα στην Ανατολική σοφία ).

Ο δίκαιος άνθρωπος σύμφωνα με τον Πλάτωνα.

Ο νόμος της αιτίας και του αποτελέσματος ( Κάρμα στην Ανατολική σοφία ).