ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ZEN
Είναι ένας τρόπος σκέψης.
Είναι μία μέθοδος πνευματικής απελευθέρωσης και αυτοπειθαρχίας.
Είναι φιλοσοφία και μύηση.
Τέλος, είναι η τέχνη του να δύναται ο άνθρωπος να βλέπει καθαρά μέσα στην ίδια του την φύση.
Απαλλάσσει τον άνθρωπο από πολλά δεσμά, τα οποία είναι αίτια της δυστυχίας, της κακοδαιμονίας και της κατάθλιψης.
Με την βοήθεια της Ζεν ο άνθρωπος διεγείρει πολλές ή και όλες τις φυσικές δυνάμεις που βρίσκονται είτε σε κατάσταση νάρκης είτε έχουν εκτραπεί και παρεκκλίνουν από την φυσιολογική τους γραμμή και εκδήλωση.
To ανθρώπινο σώμα είναι ένα είδος ηλεκτρικής στήλης που περιέχει μία άγνωστη δύναμη. Ο πολιτισμός, ο τρόπος ζωής που διάγουμε και γενικά η γνωστή μας συμπεριφορά, ενεργούν αρνητικά επί της άγνωστης αυτής δύναμης και εφόσον δε γίνεται η σωστή χρήση, τότε είτε χάνεται είτε εκτρέπεται απ’ τον σκοπό της και εκδηλώνεται κατά τρόπο ανώμαλο και επιβλαβή.
Η Ζεν προφυλάσσει τον άνθρωπο από την ανισορροπία, την ασθένεια και την αδυναμία.
Κατά γενικό κανόνα οι άνθρωποι αγνοούν ή δεν πιστεύουν, ότι κατέχουν μέσα τους όλες τις ικανότητες, για να γίνουν ευτυχείς και για να εφαρμόσουν το «Αγαπάτε Αλλήλους».
Όλοι οι πόλεμοι, οι διαφωνίες, οι έριδες, οι διαπληκτισμοί και οι διαμάχες, έχουν την αρχή τους σ’ αυτήν την ΑΓΝΟΙΑ.
Η Ζεν τείνει ν’ ανοίξει στον άνθρωπο «τον τρίτο οφθαλμό», το τρίτο μάτι των Βουδδιστών, που διανοίγει νέους ορίζοντες, σ’ ένα άλλο επίπεδο, σ’ ένα άλλο κόσμο, σε μία άλλη διάσταση.
Διαλύει, η Ζεν, τα πυκνά σύννεφα της άγνοιας, της ΑΜΑΘΕΙΑΣ και βλέπει ο άνθρωπος ένα νέο ουρανό, που ποτέ του δεν υποψιάστηκε. Και για πρώτη ίσως φορά, την πραγματική του φύση.
Τότε μόνον ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την έννοια της ζωής, αντιλαμβάνεται, ότι η ζωή δεν είναι μία τυφλή πάλη εξόντωσης και η εκδήλωση κτηνωδών ενστίκτων και πρωτογόνων, αγροίκων δυνάμεων.
Και αν δεν ξέρουμε ποιος είναι ο τελικός σκοπός της ζωής, καλό είναι να ξέρουμε, ότι η ΖΩΗ είνα μία εξακολουθητική ΧΑΡΗ που μας δίνεται και χωρίς πολλή συζήτηση και σοφιστείες πρέπει τουλάχιστον να είμαστε αισιόδοξοι.
Ο γνωστός ALDOUS HUXLEY λέγει ότι:
«Θα ήθελα να ζήσω μέχρι τα εκατό μου χρόνια, για να εξακολουθήσω να μεταδίνω την Ζεν στο Δυτικό Πολιτισμό».
Ο WILLIAM BLAKE λέγει: «Ποιά είναι η τιμή της εμπειρίας της Ζεν; Μπορούν οι άνθρωποι να την αγοράσουν; ΟΧΙ. Ο άνθρωπος πρέπει να πληρώσει με Ο,ΤΙ ΚΑΤΕΧΕΙ».
«Παραμένω πεισμένη, ότι η μελέτη αυτής της εξαιρετικής φιλοσοφίας, της ΖΕΝ, φωτίζει άπλετα το πρόβλημα του ανθρώπου και δίνει μια βαθύτερη συνείδηση στην πνευματική συναδελφοσύνη που ενώνει όλους τους ανθρώπους». - NANCY WILSON ROSS.
Οι αρχές και οι κανόνες της Ζεν είναι μία έκφραση και μια προσαρμογή των βασικών αρχών του Βουδδισμού.
Η Ζεν «εγεννήθη» στις Ινδίες, τον 6ον μετά Χριστό αιώνα. Στην Ιαπωνία, την Κίνα και την Κορέα, η Ζεν παρουσιάστηκε τον 7ο και 8ο αιώνα.
Στην Αμερική φάνηκε γύρω στο 1900 και μόνο μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο άρχισε να διαδίδεται, να συζητιέται, να εξετάζεται στα πανεπιστήμια και να εφαρμόζεται.
Στο Los Angeles υπάρχει ένα Ινστιτούτο που ιδρύθηκε πριν 40 περίπου χρόνια. Εκεί τα μέλη του διδάσκονται τις ασκήσεις της συγκέντρωσης, του διαλογισμού και ό,τι αφορά την Ζεν.
Η λέξη Ζεν είναι μία σύντμηση της λέξης Ζέννα, που προέρχεται απ’ την Σανσκριτική λέξη ΔΥΑΝΑ ( DHYANA ) που σημαίνει πνευματική συγκέντρωση χωρίς πνευματικό αντικείμενο.
Ιδρυτής της Ζεν θεωρείται κάποιος μοναχός DARUMA ( Νταρούμα ).
Ποιός ο σκοπός της Ζεν;
Να δώσει στον άνθρωπο έναν ανώτερο βαθμό του « Γνώθι σαυτόν », με την συνέπεια και την εσωτερική γαλήνη.
Η Ζεν έχει μία τεχνική διαφορετική και πολύ καθορισμένη.
Ποιά η τεχνική της Ζεν;
Πρώτο: υπάρχει ένα σύστημα ερωτήσεων και απαντήσεων. Είναι το σύστημα Μοπάο ( Μόντο ). Με την βοήθεια του Μόντο, οι συλλογισμοί, η διαδικασία της σκέψης και γενικά η κοινή συμπεριφορά της σκέψης ΕΠΙΤΑΧΥΝΕΤΑΙ σε τέτοιο βαθμό, ώστε προκαλείται ένα «ρήγμα», το οποίο δημιουργεί την τόσο επιθυμητή « λήψη συνείδησης ». Η επιτάχυνση αυτή φέρει τον άνθρωπο έως το κατώφλι μιας πόρτας και το θραύσιμο της πόρτας που θα οδηγήσει στο να λάβει ο άνθρωπος μια ανώτερη συνείδηση του εαυτού του.
Δεύτερο: υπάρχει η μέθοδος ΚΟΑΝ που συνίσταται στο να σχηματίζει ο άνθρωπος μια « σκέψη » με λέξεις αινιγματικές, ακατα-νόητες σχεδόν και γριφώδεις. Φαίνεται όμως, ότι η μέθοδος ΚΟΑΝ προκαλεί ένα σπινθήρα, που σπάζει την σφραγισμένη πόρτα της συνείδησης, της ανώτερης δηλαδή συνείδησης του ανθρώπου.
(Καλό είναι να θυμόμαστε συχνά, ότι η κοινή ανθρώπινη συνείδηση είναι φυλακισμένη μέσα στην «δυϊκότητα», μέσα στη δυάδα, μέσα στο υλικοπνευματικό σύμπαν. Ο άνθρωπος υφίσταται την Δυάδα. Η κοινή ανθρώπινη συνείδηση ρέπει και συνεχώς κλίνει στο να αντιτάσσει το μαύρο με το άσπρο, το καλό και το κακό, την αλήθεια και την πλάνη. Είναι σχεδόν ανίκανη να συλλάβει το ανώτερο και το αληθές, γιατί πάντοτε επισκιάζεται από τις φαινομενικές διαφορές και διακρίσεις.
Η κοινή ανθρώπινη συνείδηση είναι υλοπνευματική. Δοξάζει την ύλη και το πνεύμα συνεχώς και παραδέχεται δύο ενάντιες αρχές, το ΘΕΟ και το ΔΑΙΜΟΝΑ, ενώ η ΑΡΧΗ είναι μόνο ΜΙΑ. Δες επίσης DUALISME και ΜΑΝΙΧΑΪΣΜΟ. Το πρώτο ασχολείται με τον αιώνιο ανταγωνισμό φωτός-σκότους, καλού-κακού, κ.τ.λ. Το δεύτερο είναι μία θρησκευτική αίρεση -Δυαδική-Γνωστική- που ιδρύθηκε τον 3ον μ.Χ. αιώνα και αποτελείται από ανάμικτα στοιχεία Βουδδισμού, Περσισμού και Χριστιανισμού.)
Δυσκολίες και παραδοξότητες:
Η λογική δεν αρκεί.
Είναι απαραίτητο να υπερβείς το σκοτάδι της κοινής σκέψης που είναι πάντοτε «διαλεκτική» και «δυϊκή».
Για να φτάσεις το Αληθές δεν αρκεί να απαρνηθείς την Πλάνη.
Ούτε η συζήτηση ούτε η εξήγηση ούτε η λογική θα σου δώσουν την τελική απάντηση και την γαλήνη της ψυχής και τη διαύγεια του πνεύματος.
Για να σχηματίσεις ένα ΚΟΑΝ, που θα προκαλέσει το σπινθήρα, χρειάζονται:
- Μια ειλικρινής επιθυμία.
- Συνέπεια και συνέχεια.
- Επίμονη και υπομονή.
- Αντιμετώπιση χωρίς να σκέπτεσαι.
- Εφαρμογή του νόμου « της ανάστροφης δύναμης ».
Κάποια στιγμή προκαλείται μια πνευματική έκρηξη. Το ΚΟΑΝ είναι η δυναμίτιδα που προκαλεί την έκρηξη.
Χρειάζεται να έχεις την αποφασιστικότητα ενός κουνουπιού που θέλει να τρυπήσει ένα σιδερένιο λοστό.
Μερικά παράδοξα παραδείγματα ερωτήσεων και απαντήσεων και σύνταξης των «ΚΟΑΝ»:
Ο Μαθητής: Ποιά είναι η οδός της απαλλαγής απ’ τα δεσμό;
Ο Διδάσκαλος: Ποιος σε δεσμεύει;
Ο Μαθητής: Κανείς.
Ο Διδάσκαλος: Τότε γιατί γυρεύεις ν’ απελευθερωθείς;
(Ο διάλογος αυτός εξακολουθεί να τείνει να φέρει το μαθητή στην κατάσταση ν’ αντιληφτεί ΤΙ ΕΙΝΑΙ, ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ και ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ το σημείο που αισθάνεται την δέσμευση ).
Ο ΓΙΟΥΓΚ και πολλοί άλλοι διαπρεπείς ψυχολόγοι ενδιαφέρθηκαν για την μέθοδο Ζεν, γιατί προκαλεί ψυχολογικές αντιδράσεις.
Υποκινεί τον άνθρωπο, που σκέπεται ομαλά, να γνωρίσει « αυτόν που γνωρίζει » και να αισθανθεί « αυτόν που αισθάνεται ».
Με άλλα λόγια επιδιώκει να μετατρέψει το αντικείμενο σε υποκείμενο.
Ο Διδάσκαλος: Τι είναι η Ζεν;
Ο Μαθητής: Η Ζεν είναι η Ζεν.
Ο Διδάσκαλος. Είσαι πολύ φλύαρος. Πρόσεξε, μην προσπαθήσεις να σκεφτείς. Η Ζεν σκοπό έχει να σε κάνει ικανό ν’ αντιληφθείς την ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥ ΦΥΣΗ.
Έχει καλώς. Πού είναι η πραγματική σου φύση;
Μπορείς να την εντοπίσεις;
Εάν μπορείς, τότε σημαίνει, ότι έχεις απαλλαγεί από την γέννηση και από τον θάνατο. Τότε, που είσαι τώρα; Ξέρεις; Πού ευρίσκεσαι;
Τώρα το σώμα σου διαιρέθηκε στα στοιχεία που το αποτελούν.
ΣΥ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΣΑΙ;
Ο Μαθητής: Ποιά είναι η οδός;
Ο Διδάσκαλος: Η Αλήθεια.
Ο Μαθητής: Ποιά είναι η αλήθεια;
Ο διδάσκαλος. Ο Ταό.
Ο Μαθητής: Τι είναι ο Ταό;
Ο Διδάσκαλος: Η ευθεία οδός.
Ο Μαθητής: Ποιά είναι η ευθεία οδός;
Ο Διδάσκαλος: Το καθημερινό πνεύμα:
Όταν πεινώ, τρώγω.
Όταν νυστάζω, κοιμούμαι.
Όταν τρώγω, δε σκέπτομαι.
Όταν κοιμούμαι, δε συλλογίζομαι.
Ο Μαθητής: Υποθέτω, ότι όλοι οι άνθρωποι αυτό ακριβώς κάνουν.
Ο Διδάσκαλος: Όχι. Οι πιο πολλοί απ’ τους ανθρώπους ουδέποτε είναι παρόντες σ’ αυτό που κάνουν. Όταν τρώγουν σκέπτονται, και όταν κοιμούνται, ασχολούνται συνεχώς με άλλα πράγματα.
Είναι γεγονός, ότι οι λακωνικές αυτές απαντήσεις και γενικά όλη η τεχνική της Ζεν, η οποία περιλαμβάνει πολλούς άλλους τομείς της ζωής και επηρεάζει την ζωγραφική, την τέχνη, την αισθητική, τον χορό, τις κινήσεις, την ομιλία, κτλ, είναι πολύ συχνά κουραστική, ακατάληπτη, δυσνόητη, μονότονη, ανιαρή και πληκτική για τον κάθε άνθρωπο της Δύσης που έχει υποστεί την επήρεια του πολιτι-σμού της Δύσης.
Ο Δυτικός πολιτισμός μας έχει εμποτίσει, μας έχει φορμάρει, μας έχει διαπλάσει και μας έχει διαμορφώσει ένα πνεύμα μανιχαϊστικό, δηλαδή να χωρίζουμε πάντοτε την πραγματικότητα σε δύο μέρη που αντιτάσσονται. Ο δυασμός, η δυάδα, το δυαδικό, είναι βαθιά ριζωμένα μέσα μας.
Εκτός αυτού, ο δυτικός πολιτισμός έχει ανυψώσει και ανάγει τη ΛΟΓΙΚΗ σε επιστήμη με αρχές και αξιώματα ως την πιο ευγενή, την πιο υψηλή και την πιο θαυμαστή λειτουργία του ανθρώπου.
Η λογική είναι η βάση και το κέντρο της προσωπικότητάς μας.
Με δύο λόγια, για τον άνθρωπο της Δύσης η ΛΟΓΙΚΗ είναι το Παν.
Έτσι, όταν κάτι δε βρίσκεται μέσα στους κανόνες της Λογικής, δεν το καταλαβαίνει, τον κουράζει και το απορρίπτει.
Έτσι, η Σιωπή, που είναι μακρά και παρατείνεται, τον ενοχλεί, η λακωνική συζήτηση τον κουράζει, η απαλή και με μικρές διακυ-μάνσεις μουσική του φαίνεται ανιαρή, οι απαλές κινήσεις του χορού τον κάνουν να πλήττει και γενικά ό,τι προέρχεται και είναι επηρεασμένο από τον ανατολικό πολιτισμό ( που δεν έχει ως βάση την Λογική ), του είναι δυσνόητο και κουραστικό ).
Μήπως λοιπόν θα πρέπει να συμπεράνει κανείς, ότι ο Ανατολικός πολιτισμός, η Ινδική Μύηση, ο Βουδδισμός, η μέθοδος της Ζεν και άλλα πολλά, δεν αφομοιώνονται και θα παραμείνουν δυσνόητα για τον άνθρωπο της Δύσης;
Ο άνθρωπος της Δύσης δε θα γίνει άνθρωπος της Ανατολής, ούτε και το αντίθετο είναι δυνατό να γίνει.
Παρ’ όλα αυτά, όπως η Ανατολή έχει πολλά να διδαχτεί από την Δύση, κατά τον ίδιο τρόπο και η Δύση μπορεί να πάρει πολλά από την Ανατολή.
Όταν αγγίζεις ένα λουλούδι, δε γίνεσαι λουλούδι. Η μυρωδιά του όμως μεταγγίζεται στα χέρια σου.
Εκείνο όμως που θα πρέπει προπαντός να πάρουμε και να διδαχτούμε από την Ανατολή είναι η ΔΙΑΙΣΘΗΣΗ. Δεν θα πρέπει, δηλαδή, να λύνουμε όλα μας τα προβλήματα μόνο με την Λογική, αλλά να διαπαιδαγωγηθούμε και να καλλιεργήσουμε καθετί που βρίσκεται μέσα στις ανθρώπινες δυνατότητες, ώστε η Διαίσθηση να γίνει κι’ αυτή μια υψηλή, μια ευγενής και μία θαυμαστή λειτουργία του ανθρώπου.
Προσωπικά πιστεύω, ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ολοκληρωθεί μόνο με την βοήθεια της Λογικής- και ότι τόσο η ΛΟΓΙΚΗ, όσο και η ΔΙΑΙΣΘΗΣΗ είναι εξίσου απαραίτητες και χρήσιμες λειτουργίες, τις οποίες οφείλει να καλλιεργεί ισόμερα και παράλληλα. Αλλωστε, πολλοί άνθρωποι που σκέπτονται χωρίς να φορούν παρωπίδες και πολλοί αφανάτιστοι επιστήμονες και τέλος πολλοί άλλοι μεμονωμένοι ερευνητές, φιλόσοφοι, μαθηματικοί και διανοούμενοι, παραδέχονται, ότι η ΔΙΑΙΣΘΗΣΗ είναι το απαραίτητο σκέλος του ανθρώπου, που θέλει να προχωρήσει.
Εδώ και 150 χρόνια ο ΚΑΝΤΙΟΣ προσπάθησε να υποδείξει, ότι η Λογική φτάνει σε όρια ανυπέρβλητα.
Ο WERNER HEISENBERG ( Βραβείο ΝΟΜΠΕΛ Φυσικής ), που εργάστηκε για πολλά χρόνια με τον NIELS BOHR ( ατομοφυσική ), διαβλέπει την κρίση της επιστήμης και της τεχνολογίας ως αποτελέσματα της Λογικής.
Ο μαθηματικός GODEL ( Ελβετο-Γερμανός ), εκλόνησε την πεποίθηση, ότι τα Μαθηματικά είναι οι απόλυτες βεβαιώσεις του Ορθολογισμού.
Με άλλα λόγια, δύο από τις θετικές επιστήμες ΦΥΣΙΚΗ και ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ, που κατά κάποιο τρόπο αποτελούν τα απόρθητα φρούρια της Λογικής, αρχίζουν να κλονίζονται.
Γι’ αυτό πιστεύω, ότι, μολονότι η φιλοσοφία της Ζεν φαίνεται σαν αντίθεση της φιλοσοφίας της κλασσικής και παρά το ότι η λογική της είναι διαφορετική από την λογική της Δύσης, πιστεύω λέγω, ότι η Διαίσθηση πρέπει να καλλιεργείται κατά τον ίδιο τρόπο που καλλιεργείται και η Λογική και ακόμη ότι η Φιλοσοφία Ζεν μπορεί να εξυπηρετήσει τον άνθρωπο της Δύσης.
Ιδού ένα τελευταίο παράδειγμα:
- Διδάσκαλε, από πού προέρχονται τα βουνά και οι ποταμοί;
- Και από πού προέρχεται η ερώτησή σου;
- Διδάσκαλε, σε ρώτησα.
- Ποιός με ρώτησε;
- Εγώ !!!
- Ποιός είσαι σύ;
Ο πιό επάνω διάλογος φαίνεται παράδοξος.
Επιθυμώ όμως να τονίσω, ότι το μεγαλύτερο φόρο σεβασμού για την αξία της πρακτικής της Ζεν έχουν δώσει οι δύο εξέχοντες ψυχίατροι CARL G. JUNG και KAREN HORNEY.
Η ΖΕΝ γδύνει τον άνθρωπο. Τον απογυμνώνει από το λεπτό σκέπασμα ψευδοχρυσού που τον περιβάλλει και τον αφήνει καθαρό και αμιγή, όπως πραγματικά πρέπει να είναι ο άνθρωπος. Αγνός, χωρίς ψευδάργυρο και ψευδόχρυσο, χωρίς ξένα προς την φύση του στοιχεία.
Τι είναι το ΖΕΝ;
¨ Μια ιδιαίτερη μετάδοση έξω από τις παραδοσιακές μορφές, ανεξάρτητη
από λέξεις και κείμενα, που υποδεικνύει άμεσα τον αληθινό Εαυτό."
Bodhidharma
Το Ζεν δεν είναι φιλοσοφία ή θρησκεία. Είναι προσωπικό βίωμα, καθαρή εμπειρία της ζωής και του εαυτού μας. Το Ζεν δεν είναι παράδοση και τυπικά. Δεν βρίσκεται μέσα σε βιβλία ή σε ιερά κείμενα. Ούτε βρίσκεται μόνο σε μοναστήρια και κέντρα εκπαίδευσης. Δεν είναι κάτι που μπορεί κάποιος να έχει και να το δώσει στους άλλους. Το Ζεν στην ουσία του είναι αγνό, αυθεντικό, ελεύθερο από πεποιθήσεις και δόγματα. Μέσα από την εξάσκησή του βιώνει κανείς την ελευθερία και τη χαρά τού να είναι απλά πλήρης, να είναι αληθινά ο εαυτός του. Ζεν είναι η αφύπνιση στον αληθινό μας εαυτό και η συμπόνια που γεννά η αφύπνιση αυτή.
Όταν ασκούμαστε στο Ζεν επιστρέφουμε στην πραγματικότητα, σε μια αληθινή πνευματική υγεία και σε μια φυσική κατάσταση ύπαρξης. Η αγνή και φυσική κατάσταση είναι απλά το να είσαι. Τα πάντα προκύπτουν απ’ αυτό. Όταν αρχίζουμε να ασκούμαστε βλέπουμε ότι στο νου μας επικρατεί απόλυτο χάος. Δεν είναι περίεργο που δεν θέλαμε να κοιτάξουμε ! Μέσα από την εξάσκησή μας μπορούμε να ανακαλύψουμε μερικές στιγμές πνευματικής υγείας μέσα στο χάος. Θα πρέπει όμως να μάθουμε να βλέπουμε τις σκέψεις έτσι όπως είναι - απλά σκέψεις - και τα συναισθήματά μας έτσι όπως πραγματικά είναι - απλά συναισθήματα.
Με τον καιρό η άσκηση μάς απελευθερώνει ώστε να μπορούμε να αισθανόμαστε τα πράγματα πιο βαθιά. Μπορούμε να είμαστε πιο ευαίσθητοι, πιο ευάλωτοι, γιατί ακριβώς έχουμε κι έναν άλλο τρόπο να βλέπουμε τα πράγματα και να κατανοούμε ότι άσχετα από το πόσο άσχημα νοιώθουμε, δεν έφτασε και το τέλος του κόσμου! Και τι λοιπόν αν το εγώ μας καταστραφεί γι’ ακόμη μια φορά ! Τι και αν ξεφορτωθούμε όλες μας τις ιδέες ! Η άσκησή μας συνίσταται στην εγκατάλειψη όλων των πραγμάτων.
Κατά τη διάρκεια του Ζαζέν μαθαίνουμε πώς να επιτρέπουμε σε όλα τα πράγματα να είναι αυτό που είναι. Απλά καθόμαστε και επιτρέπουμε σε όλα τα πράγματα να κάνουν τη δουλειά τους. Τότε ανακαλύπτουμε ότι όλα συμβαίνουν πολύ όμορφα χωρίς τη δική μας βοήθεια. Η βροχή έρχεται, η βροχή σταματά. Τα πουλιά τιτιβίζουν, σταματούν να τιτιβίζουν. Η κίνηση των αυτοκινήτων έρχεται, κατασιγάζει. Τι ανακούφιση νοιώθουμε βλέποντας ότι δεν είμαστε και τόσο σημαντικοί!
Όταν εγκαταλείπουμε τον εαυτό μας έχουμε την δυνατότητα να επεκταθούμε πέρα απ’ τον εαυτό και να βιώσουμε την ευδαιμονία. Η έκσταση και η μακαριότητα δεν μπορούν να βιωθούν αν παραμένουμε προσκολλημένοι στο σώμα και τον νου μας. Δεν γίνεται. Το εγώ θα ήθελε να βιώσει την έκσταση, θα πρέπει όμως να πεθάνει. Αν το εγκαταλείψουμε τότε θα Την βιώσουμε. Ξέρετε τι συμβαίνει όταν συνειδητοποιούμε τον αληθινό μας εαυτό; Όλες μας οι προτεραιότητες αλλάζουν αμέσως. Παύουμε να λειτουργούμε γιατί φοβόμαστε την απώλεια – απώλεια ελέγχου, απώλεια ιδεών, απώλεια ταυτότητας, απώλεια πραγμάτων, απώλεια του νου μας. Πώς αποκαλούμε το ότι παύουμε να φοβόμαστε την απώλεια; Απελευθέρωση !
Μέσα από την εξάσκηση στο Ζεν συνειδητοποιούμε ότι ο αληθινός μας εαυτός δεν δημιουργεί τοίχους ή εμπόδια, δεν μένει πουθενά, δεν έχει κάποια βάση. Είναι ένα με την συνεχή κίνηση της ζωής. Ολοκληρωτικά σε αέναη κίνηση, ερευνώντας, συνειδητο-ποιώντας, βιώνοντας οτιδήποτε προκύπτει. Μονάχα ένας τέτοιος εαυτός μπορεί να είναι αληθινά χαρούμενος, πάντοτε νέος. Προκειμένου να βιώσουμε πλήρως την ζωή θα πρέπει να γίνουμε ένα με τη ροή της ζωής, χωρίς να απορρίπτουμε ή να προστατεύ-ουμε τον εαυτό μας. Τότε μπορούμε να φέρουμε αγάπη σε οτιδήποτε κάνουμε, χωρίς να δίνουμε ή να δρούμε προκειμένου να κερδίσουμε κάτι. Γινόμαστε σαν τα παιδιά, κάνοντας αυτό που κάνουμε μόνο για την αγάπη να το κάνουμε !
Δεν είμαστε υποχρεωμένοι να ανησυχούμε για το μέλλον γιατί είναι πράγματι δυνατό να ζούμε στο παρόν. Δεν είμαστε υπο-χρεωμένοι να υποφέρουμε και να γινόμαστε θύματα του μυαλού μας. Το να μάθουμε να κυριαρχούμε στο μυαλό μας απαιτεί πολύ εκπαίδευση και άσκηση, άλλα μπορεί να γίνει. Είναι εύκολο να ορίσουμε μια αυθεντία για τη ζωή μας έξω από εμάς. Ψάχνουμε για κατεύθυνση μέσα από βιβλία, δασκάλους, σχεδόν οπουδήποτε αλλού εκτός από μέσα μας. Δεν θέλουμε να αναλάβουμε την ευθύνη της ζωή μας. Μέχρις ότου όμως γίνουμε κύριοι της ζωής μας, είμαστε καταδικασμένοι σε συνεχή απογοήτευση. Με την εξάσκηση στο Ζεν μπορούμε να γίνουμε η Αυθεντία του εαυτού μας. Μπορούμε να γίνουμε πιο συνειδητοί και να αφυπνιστούμε στο κάρμα που δημιουργούμε κάθε στιγμή. Όταν δούμε ποιος είναι αληθινά υπεύθυνος για τη ζωή μας, κάτι αλλάζει. Η στάση μας αλλάζει από το να κατηγορούμε τους άλλους στο να εκτιμούμε την κάθε στιγμή ως διδασκαλία.
Συνοπτικά, το Ζεν οδηγεί:
· στην συνειδητοποίηση του ποιοι αληθινά είμαστε.
· στην αποδοχή της ζωής έτσι όπως είναι, όχι όπως θα θέλαμε να είναι.
· στην απελευθέρωση από τη σκλαβιά της αυτοκατάκρισης και της ενοχής μας.
· στην απελευθέρωση από τις προσκολλήσεις μας και από τον πόνο που γεννούν αυτές.
· στο να γίνουμε αφεντικά του εαυτού μας.
· στο να μάθουμε να λέμε "ναι" σ' αυτό που συμβαίνει, ακόμη κι όταν το απεχθανόμαστε.
· στο μετασχηματισμό όλης της μη αναγκαίας δυστυχίας.
· στην απαλλαγή από τον βασικό ανθρώπινο φόβο, το φόβο της εκμηδένισης του σώματος ή του εγώ.
· στην αύξηση της Αγάπης μέσα μας- όχι της προσωπικής αγάπης, αλλά της Αγάπης που είναι χαρακτηριστικό της ύπαρξής
μας.
· στην αναγνώριση του συστήματος πεποιθήσεων μας. Έτσι, ακόμη κι αν αυτό παραμένει, παύει να κυριαρχεί πάνω μας.
· στην απελευθέρωση από τις απατηλές σκέψεις και φαντασίες μας.
· στη συνεχή επιστροφή στον Αληθινό Εαυτό.
· στην ενδυνάμωση της ικανότητας να λέμε "ευχαριστώ" σε οτιδήποτε συναντούμε.
· στην εκτίμηση των προτιμήσεων μας χωρίς να τις καθιστά απαιτήσεις.
· στη δράση που προκύπτει από μια ανοικτή καρδιά - την Καρδιά που γνωρίζει μόνο συνεκτικότητα.
· στην προσφορά του εαυτού μας στους άλλους, αλλά σαν να είμαστε ένα λευκό πουλί μέσα στο χιόνι.
· στην τελική κατανόηση του βασικού παράδοξου ότι παρ' ότι τα πάντα είναι χάλια, Όλα είναι Καλά.
Ψυχολογικές Διαστάσεις του ΖΕΝ
Ένα συχνό ερώτημα που τίθεται όσον αφορά το Ζεν - και τις ανάλογες πρακτικές- είναι, γιατί, για ποιον λόγο αξίζει ή θα πρέπει κάποιος να ασχοληθεί μαζί του. Η απάντηση αποτελεί το κεντρικό σημείο του Ζεν και έχει να κάνει με αυτό που ονομάζουμε "πόνο" της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεν είναι ο σωματικός, αλλά μάλλον ο ψυχολογικός πόνος, μια αίσθηση που μπορεί να κυμαίνεται από την έλλειψη εσωτερικής ικανοποίησης και ηρεμίας, μέχρι ένα αίσθημα κατάθλιψης, απογοήτευσης, και ακηδίας. Σύμφωνα με την ψυχολογία του Ζεν, αιτία του προβλήματος είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο νους, και λύση του, η επαναφορά του στην αρχική και ουσιαστική του φύση.
Οι τρεις "πικρές" ρίζες οι οποίες δηλητηριάζουν τον νου λέγονται, επιθυμία, μίσος και πλάνη. Ενώ η ουσιαστική του φύση είναι χωρίς όρια άνοιγμα, επίγνωση, και ευαισθησία, δεν μπορεί να εκδηλωθεί γιατί καλύπτεται κάτω από την κατάσταση που δημιουργούν τα "τρία δηλητήρια". Ένα φωτισμένο ή αφυπνισμένο άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο χωρίς προϊδεάσεις και συνεπώς χωρίς δια-στρεβλώσεις. Η αντίληψη του χαρακτηρίζεται από τις τρεις αυτές βασικές ιδιότητες, και είναι γεμάτη καθαρότητα, απλότητα, και ακρίβεια. Στον αντίποδα αυτής της καθαρής αντίληψης βρίσκεται αυτό που θα ονομάζαμε "άγνοια" και το οποίο αποτελεί την σημαντικότερη αιτία του προβλήματος. Λόγω της "άγνοιας" αντιδρούμε στην καθημερινή επαφή μας με τη ζωή, με έναν από τους τρεις τρόπους.
Ο πρώτος είναι η προσκόλληση μας στα πράγματα και η λύπη που φέρνει η απομάκρυνσή τους. Θα τον ονομάζαμε επιθυμία να έχουμε αυτό που μας αρέσει. Ο δεύτερος είναι η αποστροφή μας από τα πράγματα που δεν θέλουμε και η λύπη που φέρνει η αναγκαστική παρουσία τους στην ζωή μας. Θα τον ονομάζαμε μίσος ή αποστροφή για όσα μας είναι δυσάρεστα. Ο τρίτος χαρακτηρίζεται από νωθρότητα και αδιαφορία, όπως όταν δεν ξέρουμε τι αληθινά θέλουμε. Θα τον ονομάζαμε πλάνη ή σύγχυση στη σχέση μας με τη ζωή.
Στον αντίποδα αυτών των τριών "πικρών" ριζών βρίσκονται τρεις "γλυκές" ρίζες: η μη-επιθυμία, η μη-αποστροφή, και η μη-πλάνη, οι οποίες παρ' ότι ορίζονται αρνητικά, αποτελούν τις θετικές δυνάμεις της ζωής μας. Όλες οι ψυχικές μας καταστάσεις προκύπτουν από κάποια απ' αυτές τις έξι συνολικά ρίζες, οι οποίες με άλλα λόγια καθορίζουν αυτήν την ίδια την ύπαρξη της ψυχολογικής μας ζωής. Κατά συνέπεια, μπορούν να χρησιμεύσουν σε μια αποτελεσματική διάγνωση του υπάρχοντος προβλήματος.
Στο σημείο αυτό έχει ενδιαφέρον να δούμε μερικά στοιχεία από την δυτική ψυχοθεραπεία και πιο συγκεκριμένα την θεωρία του Carl Rogers. Σύμφωνα με αυτήν, προκειμένου να "λειτουργήσει" η θεραπεία, θα πρέπει ο θεραπευτής να εκδηλώσει μέσα στην θεραπευτική σχέση τρεις όρους-συμπεριφορές: ενσυναίσθηση, χωρίς όρους αποδοχή και γνησιότητα. Οι τρεις αυτοί όροι έχουν μια άμεση αντιστοιχία με τις τρεις "πικρές" ρίζες που αναφέραμε πιο πάνω. Στην πραγματικότητα, αποτελούν τα αντίδοτα τους.
Έτσι, η ενσυναίσθηση είναι το αντίδοτο στο μίσος, στη στάση αποστροφής προς κάθε τι που δεν το θέλουμε στον ψυχολογικό και φυσικό μας χώρο. Η ενσυναίσθηση "θέλει" να καταλάβει, να συναισθανθεί τον άλλον τόσο βαθιά, σαν να ήταν μέσα του. Είναι ακριβώς αντίθετη της αποστροφής.
Η χωρίς όρους αποδοχή είναι το αντίθετο της επιθυμίας. Μπορεί αυτό να μην φαίνεται με την πρώτη ματιά, αλλά μόνον όταν θυμη-θούμε ότι η επιθυμία έχει την έννοια της προσκόλλησης και κατακράτησης του επιθυμητού αντικειμένου. Η χωρίς όρους αποδοχή εμπεριέχει απόλυτο σεβασμό της ελευθερίας και της ιδιαιτερότητας του άλλου. Είναι ακριβώς αντίθετη της προσκόλλησης και του περιορισμού.
Τέλος, η γνησιότητα είναι το αντίδοτο στην πλάνη. Η πλάνη έχει όπως είπαμε την έννοια της σύγχυσης, η οποία συνεπάγεται την ασυμφωνία ανάμεσα σε αυτό που λέει και κάνει κάποιος, ή ανάμεσα σ' αυτό που είναι αληθινά και σ' αυτό που παρουσιάζεται να είναι. Η γνησιότητα χαρακτηρίζεται από καθαρότητα αντίληψης, έλλειψη παγιωμένων απόψεων, εναρμόνιση με τη ροή στιγμή τη στιγμή, και το να "είναι κάποιος ο εαυτός του."
Βλέπουμε δηλαδή ότι οι τρεις θεραπευτικοί όροι του Rogers είναι οι "γλυκές" ρίζες, τα αντίδοτα στις "πικρές" ρίζες που γεννούν την άγνοια και τη δυστυχία στον άνθρωπο. Ο θεραπευτής πρέπει να εκδηλώσει αυτούς του όρους μέσα στη σχέση, ώστε να μπορέσει να ενεργοποιηθεί η τάση πραγμάτωσης του πελάτη, ή με άλλα λόγια, να έρθει στην επιφάνεια η Ουσία της ύπαρξης του.
Όπως στην ψυχολογία του Ζεν, έτσι και ο Rogers υποστηρίζει ότι για να έχουμε το αποτέλεσμα που θέλουμε θα πρέπει και οι τρεις όροι να συνυπάρχουν. Αν έστω και ένας λείπει, το όλο πράγμα δεν λειτουργεί. Ή αλλιώς, οι τρεις αυτοί όροι είναι "αναγκαίοι και ικανοί" να φέρουν στην επιφάνεια την κρυμμένη Ουσία του ανθρώπου.
Τι γίνεται όμως με την πρακτική εφαρμογή; Αν στα πλαίσια της συμβουλευτικής του Rogers, είναι ο θεραπευτής που αναλαμβάνει την ευθύνη να εκδηλώσει τους αναγκαίους όρους -και έτσι να βοηθήσει τον πελάτη-, τι γίνεται με την άσκηση στο Ζεν; Πώς δημιουργούνται τα αντίδοτα στις "πικρές" ρίζες;
Το κατ' εξοχή πρακτικό μέσο στο Ζεν είναι το ζαζέν, ο καθιστός διαλογισμός ή απλά "κάθισμα". Παρ' ότι χρησιμοποιείται ο όρος διαλογισμός, δεν θα πρέπει να συγχέεται με τις άλλες μορφές πρακτικής που φέρνουν το ίδιο όνομα. Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά δεν είναι του παρόντος να αναφερθούν. Εκείνο που πρέπει να διευκρινίσουμε είναι το τι κάνουμε κατά τη διάρκεια του ζαζέν και γιατί αυτό μπορεί να είναι θεραπευτικό για τον ασκούμενο.
Συνήθως, στα αρχικά στάδια της άσκησης στο ζαζέν δίνεται έμφαση -πολλές φορές πολύ μεγάλη- στην συγκέντρωση του νου. Σαν την αεικίνητη μαϊμού, θα πρέπει να εκπαιδευτεί να μένει σχετικά ακίνητος και ήρεμος, ώστε να μην δημιουργεί όλη αυτή τη φασαρία και δυστυχία μέσα στο κεφάλι μας. Αυτό είναι πράγματι αναγκαίο. Όμως, είναι μεγάλο λάθος να νομίζουμε ότι αυτή είναι όλη η πρακτική μας και ότι το μόνο ζητούμενο είναι ένας ήσυχος και ήρεμος νους. Η πρακτική του ζαζέν αφορά στην ολότητα της ύπαρξης μας, σε όλον τον ψυχολογικό μηχανισμό, ο οποίος μέσα από τις τρεις "πικρές" ρίζες δημιουργεί τους αναρίθμητους συνδυασμούς του προσωπικού μας δράματος.
Όταν κατά τη διάρκεια του ζαζέν ο νους ηρεμήσει σε βαθμό που να επιτρέπει στην προσοχή μας να απλωθεί στην παρούσα στιγμή, τότε τα τρία αντίδοτα όπως περιγράφονται στην θεωρία του Rogers, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν. Οτιδήποτε εμφανίζεται στην οθόνη της προσοχής μας θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με την ίδια στάση, με τους τρεις όρους: με ενσυναίσθηση, χωρίς όρους αποδοχή, γνησιότητα. Κάθε κομμάτι του εαυτού μας που ζητά εκείνη τη στιγμή την προσοχή μας, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται μέσα απ' αυτή τη στάση.
Για παράδειγμα, αν κάποιος φόβος κάνει δειλά την παρουσία του, σκοπός μας δεν είναι να τον αγνοήσουμε, να το πιέσουμε να κρυφτεί, ή να ταυτιστούμε μαζί του και να χαθούμε μέσα του. Όπως ο θεραπευτής σε μια θεραπευτική σχέση, θα πρέπει να δεί-ξουμε προς αυτό το κομμάτι μέσα μας που φοβάται, τους τρεις πιο πάνω όρους. Με την ενσυναίσθηση προσπαθούμε να το νοιώ-σουμε όσο πιο βαθιά γίνεται, με την αποδοχή του επιτρέπουμε να υπάρχει όπως αυτό θέλει, με την γνησιότητα δεν κρυβόμαστε πίσω απ' το δάχτυλο μας ότι δεν είναι εκεί. Όταν καταφέρουμε να μείνουμε μαζί του με αυτόν τον τρόπο, κάτι αλλάζει, ο σφιχτός κόμπος που φαινόταν άλυτος αρχίζει από μόνος του να χαλαρώνει, η πληγή που έμενε ανοιχτή και πονούσε αρχίζει να γιατρεύεται. Γιατί; Τι έγινε;
Στην πραγματικότητα, έστω και για λίγο, καταφέραμε να χρησιμοποιήσουμε τα αντίδοτα στις τρεις "πικρές" ρίζες, στην πιο βασική τους μορφή λειτουργίας, πάνω στον ίδιο μας τον εαυτό. Όταν η πρακτική μας στο ζαζέν προχωρήσει, βλέπουμε ότι υπάρχουν μέσα μας τεράστια κομμάτια τα οποία τα αρνούμαστε ή τα αποφεύγουμε συστηματικά, άλλα τα οποία μας συνεπαίρνουν και χανόμαστε μέσα τους, και άλλα τα οποία βρίσκονται στο σκοτάδι της ασυνειδησίας. Εκεί βρίσκεται η πρώτη επίδραση από τις "πικρές" ρίζες μέσα μας, στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Και εκεί είναι που πρωταρχικά χρειάζεται η εφαρμογή των τριών αντίδοτων: στον τρόπο με τον οποίο στεκόμαστε απέναντι στα διάφορα κομμάτια μέσα μας.
Με αυτόν τον τρόπο ιδωμένη η πρακτική του ζαζέν, δεν μοιάζει και τόσο με αυτό που πιθανώς γνωρίζουμε για διαλογισμό, αλλά μάλλον με κάποια μορφή ψυχοθεραπείας. Και είναι πράγματι "θεραπεία για έναν", θεραπεία που κάνει κάποιος στον εαυτό του χωρίς την απαραίτητη παρουσία ενός εξωτερικού θεραπευτή. Στο ζαζέν καλούμαστε να γίνουμε ο θεραπευτής της ίδιας μας της ψυχής, να πάρουμε την κεντρική θέση που μπορεί να ακούσει και να αγκαλιάσει όλες τις πλευρές, δείχνοντας τους τρεις όρους της ενσυναίσθησης, της αποδοχής, και της γνησιότητας.
Όταν αυτό μπορέσει να γίνει απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό, όταν μπορέσουμε να αγαπήσουμε και να αποδεχτούμε αυτό που υπάρχει μέσα μας, τότε μπορούμε να εκδηλώσουμε την ίδια στάση προς κάθε κατεύθυνση, προς κάθε άνθρωπο. Είναι οξύμωρο έως και σχιζοφρενικό να θέλουμε να κρατήσουμε προς τους άλλους μια στάση που δεν την κρατάμε πρώτα απέναντι στον εαυτό μας. Αν δεν μπορώ να αποδεχτώ τα δικά μου κομμάτια πόνου, ασχήμιας, και δυστυχίας, πώς μπορώ να τα αποδεχτώ στον άλλον;
Στο δρόμο του Ζεν υπάρχουν δύο κεντρικά σημεία: το ζαζέν και ο δάσκαλος. Αν έχουμε την τύχη ενός δασκάλου, ενός "καλού φίλου", τότε η σχέση μαζί του ολοκληρώνει απόλυτα τη λειτουργία του ζαζέν. Όπως και σε μια θεραπευτική συνεδρία όπου η σχέση που δημιουργείται ανάμεσα στον πελάτη και τον θεραπευτή είναι από μόνη της θεραπευτική, έτσι συμβαίνει και στη σχέση δασκάλου-μαθητή. Στην πραγματικότητα, ο δάσκαλος είναι ο θεραπευτής, όπως ο ίδιος ο ιστορικός Βούδας ονόμασε τον εαυτό του. Απλά θα μπορούσαμε να πούμε ότι όπως το ζαζέν είναι "θεραπεία για έναν", μια καλή σχέση δασκάλου-μαθητή ή πελάτη-θεραπευτή είναι "διαλογισμός για δύο".
